اسرائیلیات

مقدمه مترجم

بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدللّه ربّ العالمين. و صلّى اللّه على سيّد المرسلین، و خاتم النبييّن، ابی‌القاسم محمّدٍ، وآله الطّاهرين، و أصحابه المنتجبین، و الذين اتّبعوهم باحسانٍ، الى يوم الدین. 

کتاب حاضر، چنانکه از نام و عنوانش برمی‌آید، یکی از چندین کتاب‌های تالیف شده در چند دهه‌ی اخیر با موضوع اسرائیلیّات است؛ مسئله‌ای که از اوان ظهور اسلام پیوسته با فرهنگ و اخلاق و علوم و معارف اسلامی همسایه و همراه، و همواره مورد توجه دانش پژوهان و دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان بوده، و گزینش مترجم از آن میان بر این کتاب قرار گرفته است. 

اسرائیلیّات، کتاب حاضر، گزارشی است روشنگر، خواندنی و ماندگار، از پژوهشی وزین، محقّقانه و استوار، با عنوان الاسرائيليّات: مكوّنات اُسطوريّة في المعرفة التاريخيّة العربيّة که با قلمی متعهّد، عالمانه و مسئولیت‌مدار، به زبان عربی معیار، توسط یک کارشناس متخصص در تاریخ عمومی و تاریخ اسلام، به رشته‌ی تحریر در آمده، و بنا به گواهی قرائن و شواهد، مؤلّف دانشمند آن از سر اشتیاق فراوان به قرار گرفتن کتاب در دست پژوهشگران و کتاب‌خوانان، از "زیور طبع " و حتی آرایش و پیرایش‌های معمول و متعارف در بازار کتاب و عرصه‌ی مطبوعات غضّ بصر و صرف‌نظر کرده، و محتواگرایانه بر قالب ارجی ننهاده، و به چاپ و نشر کتاب، ساده و بی‌آلایش، عیناً به همان صورت نخستین که -ظاهراً با دستان توانمند شخص مؤلّف - با استفاده از "الآلة الكاتبة" تهیه و تدارک شده، رضایت داده است. 

اسرائیلیّات کتابی است پرمایه، شگفت‌انگیز و پرجاذبه که به رغم جانمایه‌ی تاریخی آن هرگز جغرافیای پژوهش در آن محدود و منحصر به عرصه‌ی تاریخ نیست، و برای همگان، به ویژه محققان مسلمان، در هر رشته از علوم و فنون، حتی برای تصحیح و تنظیم افکار عمومی فرهنگ عامه‌ی مسلمانان بسی سودمند، و به راستی بی‌بدیل، و چنان است که فرهیختگان اهل مطالعه بعید است پیش از خواندن تمامی فصول آن کتاب را از کنار دست خویش دور سازند. ویژگی دوست داشتنی و ستودنی این کتاب که آن را از همگنانش متمایز و ممتاز می‌گرداند، رویکرد پدیدارشناسانه‌ی حاکم بر فضای پژوهش و نگارش، و حضور متعقدانه و در عین حال بی‌طرفانه‌ی نویسنده در سرتاسر کتاب است. نویسنده، با آنکه به عنوان یک فرد مسلمان، در برابر اسرائیل و اسرائیلیّات دارای موضعی ناگفته پیداست؛ چنانکه در مواردی معدود و محدود، ناگزیر عبارات و تعبیراتی را با خود به عرصه‌ی اوراق وصفحات این پژوهش‌نامه آورده، و مترجم نیز، نظر به همان موضع طبیعی متعارف در جهان اسلام، بر آن تعبیرات و عبارات تأکید ورزیده، به عنوان یک دانشمند، هیچگاه از اصول و مبانی و قواعد و ضوابط یک تحقیق آکادمیک و عالمانه تخطی نکرده است. 

نویسنده‌ی کتاب، نظر به همان بی‌طرفی محققانه که اشاره شد، سهم بسزای راویان و قصه پردازان عرب و چنان که در جای خود ملاحظه خواهد شد، پدیده‌ی شگفت "اسرائیلیّات عربی" را نیز مورد توجه قرار داده، و به عنوان "ارزشی افزوده" در کتاب خویش به آن پرداخته است؛ مسئله‌ای که دست کم از سی سال پیش با اندیشه‌ی مترجم در آویخته، و شاید تنها دانشمند بزرگ و نامداری که پیش از مؤلف این کتاب به آن پرداخته، علّامه‌ی طباطبائی رضوان اللّه عليه بوده است، آنجا که در مقدمه‌ی موجز الميزان به حجم معتنابه اساطیر و خرافات افزوده شده بر اسرائیلیّات و پیشدستی آن‌ها بر روایات اسرائیلی و پیشتازی آن‌ها نسبت به اسرائیلیّات- دردمندانه - اشاره کرده است. با این تفاوت که در اشاره‌ی علامه‌ی طباطبائی (ره) بیشتر درگیری اسفبار حوزۀ تفسیر قرآن کریم با اسرائیلیّات، و در تحقیق حاضر، درگیری حوزه‌ی تاریخنگاری عربی - اسلامی کهن و معاصر با اسرائیلیّات و متون جایگزین شده در مجموعه‌ی کتاب مقدس و اسناد و مدارک و منابع جانبی آن‌ها که پیوسته رو به افزونی است، به طور عمده در معرض نقد و بررسی قرار گرفته است. 

نویسنده در این کتاب، پرده از این راز نهان برای همگان، حتی بسیاری از فرهیختگان و دانشمندان و خردورزان و اصلاح‌گرایان و رهبران جهان، برداشته است که اسرائیلیان از دیرباز با طرحی زیرکانه و با بهره‌گیری از هر آنچه از روزگاران گذشته - همانند دیگر ملل و اقوام جهان – داشته‌اند، نخست مجموعه‌ای از "کتاب‌های گویا" در قالب حکایات و روایات و سپس مجموعه‌ای از اسناد مکتوب در مجموعه‌ی "کتاب مقدس" یا "عهد عتیق" فراهم آورده، و با درکی دیرینه از اهمیت تاریخ، طی سازوکاری هنرمندانه، با همان اساطیر و خرافات درآمیخته با الهیّات که به هیچ روی نمی‌توانسته‌اند منابع قابل استنادی برای نگارش "تاریخ" باشند، برای خود، آن چنان که دلخواه و مطلوبشان بود، یک تاریخ پاک، تابناک، آراسته و پیراسته، خجسته و پیوسته، از آغاز آفرینش جهان و خلقت نخستین انسان تا دوران معاصر خودشان، ساخته و پرداخته‌اند، و سپس در پرتو ساده‌انگاری‌ها و تقلیدمداری‌ها و آماده‌خواری‌های دیگر اقوام و ملل جهان، از جمله اعراب و مسلمانان، "تاریخ بنی‌اسرائیل" را رسمیت بخشیده و آن را تاریخ عمومی جهان قلمداد کرده‌اند، به گونه‌ای که به صرف نظر از موارد استثنائی و معدود و محدود - مورخان مسلمان عرب زبان، اعم از پیشینیان و معاصران، همین که خواسته‌اند به نگارش تاریخ انسان و جهان بپردازند، به جای آن از تاریخ بنی‌اسرائیل سردرآورده‌اند، و نبشته‌ها و نانبشته‌‌های "کتاب" مقدس اسرائیلیان را تنها مرجع و منبع تاریخی تلقی کرده‌اند، و حتی گاه در آثار و تألیفات‌شان بر مرجعیت انحصاری کتاب مقدس به عنوان تنها تاریخ معتبر و مدون جهان تأکید ورزیده‌اند، و بر اثر نوعی ناگزیری و عمل‌ زدگی، آن همه اسناد و مدارک واقعی تاریخی اعم از آثار باستانی، کتیبه‌ها، دفینه‌ها و دیگر مستندات شایان استناد برای مورخان را از نظر دور داشته‌اند، و به انبوه شواهد و قرائنی که امروزه، به موجب کوشش‌ها و دستاوردهای دانشمندان در حوزه‌های مختلف 

علمی مربوط به گذشته‌ی انسان و جهان، در اختیار پژوهشگران قرار گرفته، و مجعول و مصنوع بودن تاریخ بنی اسرائیل را برملا ساخته است، نیم نگاهی نیز نیانداخته اند. 

بازتاب اسرائیلیّات و متون منقول از مجموعه‌ی کتاب مقدس در متون تفسیری نیز، چنانکه نویسنده در بخش دیگری از این تحقیق به آن پرداخته، جای سخن است، و جالب توجه اینکه از یک سوی، موضع اجماعی قطعی علمای اسلام، اعم از فقها و متکلمین و مفسرین، همواره مجهول و مدسوس و منحول و مجعول بودن اسرائیلیّات بوده و هست، و از سوی دیگر، منابع تفسیری و حتی ترجمه‌های قرآن کریم، بیش و کم آکنده از اسرائیلیّات‌اند، به گونه‌ای که غالبا به رغم صراحت قرآن برخلاف آن ساخته‌ها و پرداخته‌ها، در کنار همان متون صریح آیات شریفه و سوره‌های مبارکه‌ی قرآن کریم، حکایات و روایات اسرائیلی و تاریخ بنی‌اسرائیل به عنوان ترجمه و تفسیر جایگزین گردیده‌اند. 

مترجم در برگردان فارسی این کتاب، با توجه به اهداف علمی و فرهنگی مؤلف، و نیز با توجه به اندوخته‌ها و تجارب علمی و عملی خود در عرصه‌های تعلیم و تربیت و حوزه‌های فرهنگی - اجتماعی و چاپ و نشر و مطبوعات، از ترجمه‌ی معنایی پرهیز کرده و به ترجمه‌ی ارتباطی – البته با رعایت امانت در انتقال محتوای کتاب بدون کم و زیاد و تغییر و تبدیل، مبتنی بر یک دور کامل مطالعه‌ی دقیق کتاب پیش از مبادرت به ترجمه‌ی آن - گراییده است، تا در نتیجه، برای مطالعه - کنندگان کتاب اسرائیلیّات "ترجمه‌ای" بودن شیوه‌ی نگارش آن ملال انگیز نباشد، و چه بسا، این ترجمه فارسی بتواند راه را برای ترجمه‌ی کتاب به زبان انگلیسی و دیگر زبان‌ها هموار گرداند. 

نیز، گفتنی است، مترجم به ملاحظه‌ی کتاب‌آرایی، و نیز توجه به این نکته‌ی مهم که به رغم اهميت ارجاعات (پاورقی‌ها) بجز نوادری به ندرت، خوانندگان این گونه کتاب‌ها در حین مطالعه به آن‌ها کاری ندارند، و حتی حضور پیوسته‌ی پاورقی‌ها را به نوعی دست و پاگیر می‌انگارند، ارجاعات هر فصل را با همان شماره‌های مسلسل که در متن کتاب داشته‌اند به پایان آن فصل انتقال داده است. همچنین، موارد تکرار مکرّر اطلاعات کتاب‌شناختی منابع و مآخذ را - با توجه به حجم محدود کتاب - از پانوشت‌ها حذف، و یکسره به فهرست منابع و مآخذ موکول گردانیده است. نیز، در جهت افزایش دقّت تحقیق و قابلیت استناد کتاب، در همه‌ی مواردی که مؤلف از نسخه‌ی عربی رایج کتاب مقدس استفاده کرده، مترجم نیز همان متون را به گاه قدری فراگیرتر و دقیق‌تر - از کتاب مقدس یعنی کتب عهد عتیق و عهد جدید، چاپ انجمن پخش کتب مقدسه (چاپ نود وسوم از روی نسخه ی چاپی ۱۹۰۴م، ۶- ۱۹۸۱م) عیناً نقل کرده است. در دو موضع کتاب نیز، مترجم به حذف چند سطر مبادرت ورزیده است؛ نخست، ذیل یکی از نقل قول‌های مؤلف از ابن حزم که خارج از بحث کتاب بوده، و دیگری، یک پاورقی توضیحی ومصداقی از نویسنده که چندان انسجامی با سازو کار تحقیقاتی کتاب نداشته است. 

ربَّنا علیک توكّلنا و الیک اَنَبنا و الیک المصير. ربّنا لاتجعلنا فتنةً للّذین کفروا، و اغفرلنا ربَّنا، إنَّك أنت العزيز الحكيم. 

جمعه ۲۲ ربیع‌المولود ۱۴۳۲ =25/2/2011 =۶ اسفند ۱۳۸۹
کوالالامپور - محمدعلی لسانی فشارکی